پلاکت‌ها:
پلاکت‌ها (گرده‌ها) قطعات سلولی بی‌رنگ و بدون هسته‌ای هستند که دارای دانه‌های فعال فراوان‌اند و از قطعه قطعه شدن سلول درشتی به نام مگاکاریوسیت وارد جریان خون می‌شوند.
زمانی که بافت آسیب ببیند، این قطعات با تولید لخته از هدر رفتن خون جلوگیری می‌کنند.
تشکیل لخته خون:
اگر آسیب بافتی صورت گیرد، بدن برای جلوگیری از هدر رفتن خون و حفظ هم‌ایستایی بدن مکانیسم‌هایی را با کمک پروتئین‌ها و پلاکت‌ها به راه می‌اندازد که در نهایت موجب به تشکیل لخته خون می‌گردد.
در این فرآیند، وجود ویتامین کا و یون کلسیم و برخی فاکتورهای انعقادی از جمله فاکتور انعقادی 8 در روند انعقاد خون و تشکیل لخته الزامیست.
نکته:
پروتئین‌های انعقادی پلاسما که در حالت عادی (زمانی که آسیب بافتی رخ نداده است) عبارت‌اند از: فیبرینوژن / پروترومبین/ فاکتور انعقادی 8
- بنابراین در حالت طبیعی فیبرین/ترومبین/ آنزیم پروترومبیناز در خوناب (پلاسما) یافت نمی‌شود.
عواملی که سبب اختلال در تشکیل لخته خون می‌شوند عبارت‌اند از:
۱. کاهش کلسیم
همانطور که گفته شد، وجود یون کلسیم در مسیر تشکیل لخته خون الزامیست.
عواملی که سبب کاهش کلسیم خوناب می‌شوند: ( ترکیبی زیست یازدهم فصل ۴ صفحه ۵۹)
الف) کاهش ویتامین دی
هورمون‌های پاراتیروییدی با تأثیر بر ویتامین دی آن را به شکلی تبدیل می‌کنند که می‌تواند جذب کلسیم از روده را افزایش دهد. بنابراین کمبود این ویتامین باعث کاهش جذب کلسیم از روده و کمبود آن در خوناب می‌گردد.
ب) افزایش ترشح کلسی تونین از تیروئید
کلسی تونین ترشح شده از تیروئید از برداشت کلسیم از استخوان جلوگیری می‌کند. بنابراین سبب کاهش میزان کلسیم خوناب می‌گردد.
ج) کم کاری غده پاراتیرویید
غده پاراتیروئید علاوه بر تأثیر بر ویتامین دی در پاسخ به کم شدن کلسیم خوناب ترشح می‌شود و کلسیم را از ماده زمینه استخوان جدا و آزاد می‌کند. همچنین بازجذب کلسیم از خوناب را هم افزایش می‌دهد. کم کار شدن این غدد سبب اخلال در انعقاد خون می‌شود.
۲) کاهش ویتامین کا
ویتامین کا از دسته ویتامین‌های محلول در چربی است که همانند چربی‌ها و همراه آن‌ها تجزیه و جذب می‌شود. پس هر عاملی که در هضم و جذب چربی‌ها اختلال ایجاد کند، در جذب ویتامین‌های محلول در چربی هم اخلال ایجاد می‌کند.
عواملی که سبب کاهش ویتامین کا می‌شود عبارت اند از:
الف) اختلال در ترشح صفرا (سنگ کیسه صفرا)
کبد صفرا را می‌سازد و صفرا در کیسه صفرا ذخیره و به تدریج به دوازدهه وارد می‌شود. صفرا در فرایند هضم و جذب چربی کمک می‌کند. (آنزیم ندارد و مستقیما سبب هضم نمی‌شود. صرفا نقش کمکی دارد.) در صورت بروز سنگ کیسه صفرا و عدم خروج صفرا از کیسه صفرا، این عامل کمکی در هضم و جذب چربی از بین می‌رود. ( ترکیبی زیست دهم صفحه ۲۲)
ب) مسدود شدن رگ‌های لنفی
مولکول‌های حاصل از گوارش چربی‌ها (و ویتامین‌های محلول در چربی) به مویرگ لنفی وارد و سپس وارد جریان خون می‌شوند. انسداد این رگ‌ها مانع جذب چربی و همچنین ویتامین‌های محلول در چربی می‌شود. ( ترکیبی زیست دهم صفحه ۲۶)
ج) بیماری سلیاک
بیماری سوء جذب سلیاک، یک بیماری گوارشی و ارثی خود ایمنی می‌باشد که به علت حساسیت به پروتیین گلوتن به وجود می‌آید. زمانی که فرد مبتلا، غذای گلوتن‌دار مصرف می‌کند، سیستم ایمنی او بر علیه یاخته‌های خودی فعال شده و سلول‌های پرز و ریزپرز را از بین برده و سبب کاهش جذب مواد غذایی از جمله چربی‌ها و ویتامین‌های محلول در چربی می‌شوند. (ترکیبی زیست دهم صفحه ۲۵)
۳. بیماری هموفیلی
هموفیلی یک بیماری خون‌ریزی دهنده ارثی وابسته به جنس نهفته است. مبتلایان به این بیماری به علت کمبود یا نداشتن برخی فاکتورهای انعقادی از جمله فاکتور انعقادی 8 دچار اختلال در تشکیل لخته‌خون و حفظ هم‌ایستایی بدن می‌شوند. (ترکیبی زیست دوازدهم فصل ۳ صفحه ۴۳)
۴. افزایش ترشح کورتیزول
کورتیزول در تنش‌های طولانی مدت قند خون را افزایش می‌دهد و سبب تجزیه پروتئین‌های خوناب (از جمله پروتئین‌های انعقادی) می‌گردد.
بررسی تست
در فرآیند انعقاد خون......... قطعا ...........
۱) آنزیمی که روی پروترومبین اثر می‌گذارد - از بافت های سالم و آسیب دیده ترشح می‌شود.
۲) پروتئینی که تحت تاثیر ترومبین به فیبرین تبدیل می‌شود - در اثر آسیب بافتی به خون ترشح شده است.
۳) نوعی ویتامین که نقش مهمی ایفا می‌کند - از طریق مجرای لنفی چپ به جریان خون وارد می‌شود.
۴) یونی که در نقش مهمی ایفا می‌کند - باعث گشاد شدن رگ‌ها می‌شود.
پاسخ گزینه ۳
ویتامین کا نوعی ویتامین محلول در چربی است که باید همانند چربی‌ها و همراه آن‌ها از طریق رگ‌های لنفاوی جذب می‌شود.
محتویات مویرگ‌های لنفی به مجرای لنفی چپ ریخته می‌شود و در نهایت رگ لنفی چپ به سیاهرگ زیر ترقوه‌ای چپ وارد می‌کند. (ترکیبی زیست دهم فصل ۲ صفحه ۲۶ و فصل ۴ صفحه ۶۰)
بررسی سایر گزینه‌ها
۱) انزیم پروترومبیناز از بافت‌های آسیب دیده آزاد می‌شود.
۲) فیبرینوژن به صورت محلول در خوناب وجود دارد.
۴) یون کلسیم باعث تنگ شدن رگ‌ها می‌شود. در فرآیند انقباض ماهیچه یون کلسیم نقش دارد و از آنجایی که در ساختار دیواره رگ‌ها ماهیچه صاف وجود دارد افزایش آن سبب انقباض رگ‌ها می‌گردد.
(ترکیبی فصل ۳ یازدهم صفحه ۴۹ + فصل ۴ دهم صفحه ۵۵)
